Vragen

Waarom dragen joden een keppeltje? Wat is het verschil tussen liberaal en orthodox Jodendom? Hoe gaat Jodendom om met ethische vraagstukken? Hier vind je een aantal vragen die ons vaak gesteld worden en beknopte antwoorden. Heb je meer vragen, of wil je bijvoorbeeld een keer meedoen, neem dan contact met ons op!

Vraag en antwoord

Het is in de joodse traditie gebruikelijk dat mannen hun hoofd bedekt hebben als teken van eerbied voor God. Vroeger droegen joodse mannen, net zoals alle andere mannen, op straat een hoed of een pet. Binnenshuis droegen ze vaak een kallotje. Omdat het niet meer gebruikelijk is in Europa om een hoed te dragen, wordt het binnenhuis-kallotje meegenomen naar buiten. Daardoor is het een joods symbool geworden. De kallotjes, die wij gewoonlijk keppeltjes noemen, zijn er in allerlei maten en kleuren.  

De meeste Liberale Joden dragen alleen een keppeltje wanneer ze in de synagoge zijn, of bij een Joodse, religieuze bijeenkomst. Omdat het keppeltje tegenwoordig niet meer gezien wordt als een cultureel gebruik maar als een religieus symbool, kiezen joodse vrouwen er ook soms voor om een keppeltje te dragen. Maar het is zeker niet zo dat, als je een keppeltje draagt, je automatisch Joods wordt. Wij vragen aan mannen en jongens om, wanneer ze op bezoek komen in de synagoge, uit respect hun hoofd te bedekken. Met een eigen hoed of pet of met een keppeltje dat wij hun daarvoor uitlenen.

Het was vroeger gebruikelijk dat getrouwde joodse vrouwen hun haar bedekten. Meisjes hoefden dat niet. Afhankelijk van de omringende cultuur droegen vrouwen vaak een doekje of een hoed of mutsje. Bij bepaalde groepen Joden, vooral Joden uit Polen en Rusland, werd het gebruikelijk het haar te bedekken met een pruik. Andere Joden vinden dat een vreemd gebruik omdat je dan toch echt haar ziet. In het Liberale Jodendom is het gebruik om het haar te bedekken in onbruik geraakt. De meeste vrouwen hebben bij ons geen hoed op.

De Tora heeft in het Jodendom de hoogste autoriteit. In het orthodoxe Jodendom ziet men de Tora vaak als letterlijk gedicteerd aan Mosjé (Mozes) op de berg Sinaï. In het Liberale Jodendom wordt de Tora meestal beschreven als een door mensen geschreven, door God geïnspireerd boek. De (Nederlandse) tekst van de Tora kun je vinden in iedere Bijbel, het zijn de eerste vijf boeken van de Bijbel. In een protestantschristelijke Bijbel heten ze de “vijf boeken van Mozes”. In een katholieke Bijbel wordt de Tora de “Pentateuch” genoemd.

In de Joodse eredienst, de dienst in de synagoge, wordt de Tora vaak gelezen uit een met de hand, op perkament geschreven boekrol: de Tora-rol. Het is een oude traditie om het op die manier te doen. Het benadrukt dat de Tora door alle generaties heen aan ons is gegeven. Wat onze voorouders zeiden en dachten is ook voor ons belangrijk. De Tora maakt deel uit van de Joodse Bijbel die wij Tanachnoemen. De Tanach heeft precies dezelfde boeken als het protestantschristelijke Oude Testament. Omdat Jezus geen rol speelt in het Jodendom, kent het Jodendom het Nieuwe Testament niet.

In het Liberale Jodendom geloven wij dat God ons met opzet de mogelijkheid heeft gegeven om van alles te ontdekken over de wereld waarin wij leven. Wetenschap is voor ons belangrijk en is een van de belangrijkste pijlers van de moderne samenleving. Wanneer wij naar de dokter gaan, gebruik maken van internet, reizen met een auto of een vliegtuig, zelfs als wij gewoon thuis ons eten opeten, maken wij gebruik van de resultaten van modern onderzoek. De evolutieleer is de best bewezen biologische theorie ooit. Astrofysica leert ons over de Big Bang, de oerknal, die het begin vormde van het heelal. Als natuurkundigen en sterrenkundigen uitleggen hoe ze die oerknal zien, gebruiken ze dezelfde begrippen die het mogelijk maakt om een computerchip te maken. Het zijn inzichten die niet voorkomen in de Tora maar die ons, door menselijk nadenken en onderzoek, duidelijk zijn geworden. 

 Moderne wetenschap leert ons hoe de wereld tot stand kwam en hoe deze zich ontwikkelt. Wetenschap leert ons niet waaromde wereld bestaat of wat het verschil is tussen goed en kwaad. De inzichten van de moderne wetenschap komen niet overeen met verhalen van de eerste hoofdstukken van de Bijbel, maar wel met de ideeën die in het Jodendom bestaan over een schepping die ooit begon, die zich ontwikkeld en waarin een rol voor de mens is om de schepping, in samenwerking met God, te vervolmaken.

 Of om het anders te zeggen, als God een boek had geschreven over astrofysica, wie had dan duizenden jaren geleden, begrepen wat daar staat? Wij mensen zijn tot veel in staat maar wanneer wij Joden willen begrijpen wat de zin van ons bestaan is en wat onze taak is in deze wereld, doen wij een beroep op onze traditie.

In een Liberale sjoel zitten mannen en vrouwen samen, er is geen vrouwen-galerij en ook geen afgescheiden gedeelte voor vrouwen. De Tora en veel van de latere Joodse literatuur zijn tot stand gekomen in een wereld die gedomineerd werd door mannen. Vrouwen hadden natuurlijk hun eigen religieuze en spirituele leven, maar weinig vrouwen schreven, hun stemmen horen wij daarom bijna niet. De scheiding tussen de werelden van vrouwen en mannen zien wij in het Liberale Jodendom niet als iets dat teruggaat op een Goddelijk beginsel, maar als een menselijke constructie.

De wereld waarin wij leven is anders. Mannen en vrouwen leven samen en voeren dezelfde taken uit in de maatschappij. Wij willen dat weerspiegelen door in onze synagogen vrouwen en mannen dezelfde mogelijkheden te geven om deel te nemen aan organisatorische taken en aan de eredienst. Op dit moment zijn er meer vrouwelijke, dan mannelijke Liberale rabbijnen in Nederland. In de diensten zijn mannen en vrouwen gelijk.

Liberaal Jodendom is ontstaan in het begin van de 19eeeuw, al meer dan tweehonderd jaar geleden. Het is dezelfde tijd waarin de moderne wereld ontstond die wij nu kennen. Orthodoxe Joden geloven dat de moderne wereld alleen maar slechter is dan alle tijden die daarvoor waren. Liberale Joden menen dat, hoewel zeker niet alles nu goed is, de moderne wereld wel degelijk waarden heeft die goed zijn. Zoals een gelijkwaardige plaats voor mannen en vrouwen, toegankelijk onderwijs en gezondheidzorg voor iedereen en gelijkheid voor de wet en vrijheid van meningsuiting als basis van een vreedzame samenleving. Volgens ons zijn deze waarden in lijn met de oude waarden van het Jodendom.

Liberale Joden proberen dan ook niet om een oude, verdwenen wereld te herscheppen maar om de moderne waarden tot uiting te laten komen in de manier waarop wij een joods leven leiden.

De meeste Joden in Nederland zijn ook in Nederland geboren. Er wonen Joden in Europa sinds de Romeinse tijd. Nederland hebben ook in de Middeleeuwen Joden gewoond. De meeste Joden die nu in Nederland wonen, hebben wortels in dit land die teruggaan tot de 17eof 18eeeuw. In het Joods Historisch Museum is heel veel te weten te komen over de geschiedenis van Joden in ons land.

De joodse geschiedenis is begonnen in het gebied in het Midden-Oosten dat wij nu Israël noemen. Er wonen daar al duizenden jaren Joden. De afgelopen tweeduizend jaar was een tijd van verstrooiing, Joden leefden voor het grootste deel buiten dit gebied, op allerlei plaatsen in de wereld. Joden werden vaak gediscrimineerd en onderdrukt. Omdat Joden geen eigen staat of regering hadden, was er niemand die werkelijk voor hen op kon komen. Sinds 1948 is er weer een Joodse staat, Israël, waar Joden in vrijheid kunnen leven.

Veel Joden in Nederland hebben familie of vrienden die naar Israël zijn verhuisd en er wordt veel heen-en-weer gereisd. Solidariteit, voor elkaar opkomen, is in het Jodendom een belangrijke waarde, maar dat wil niet zeggen dat Joden kritiekloos achter de regering van Israël staan. In het Liberale Jodendom hopen wij op een vreedzame toekomst voor alle mensen in het Midden-Oosten, dus ook voor alle mensen die in Israël wonen, ongeacht of ze Joods, Moslim of Christelijk zijn.

Traditioneel geld je als Joods wanneer je moeder dat is of was. In het Liberale Jodendom erkennen wij ook het recht van mensen met een Joodse vader om zich bij het Jodendom aan te sluiten. Joods worden is ook mogelijk maar niet makkelijk. Joods worden noemen wij gioer doen, iemand die Joods is geworden, wordt een ger(een man) of gi’oret(vrouw) genoemd.

Jodendom is niet makkelijk. Het heeft allerlei ingewikkelde gebruiken en tradities. Er is ook een Joodse cultuur die, voor een deel, moeilijk te omschrijven is en die je je alleen maar kan eigen maken door erin te leven. Joden ervaren onderling ook een lotsverbondenheid zoals die tot uiting komt in verhalen over de Sjoa en de relatie tot Israel. Het is voor iemand die niet is opgegroeid in de cultuur en geen deel is van de lotsgemeenschap vaak moeilijk om een plaats te vinden in de Joodse gemeenschap.

Als Liberale Joden vragen wij van mensen die Joods willen worden dat ze eerst komen praten met een rabbijn en samen met haar of hem verkennen wat de wil om deel te worden van het Joodse volk precies inhoudt en of het wel is gebaseerd op een goed begrip over wat Jodendom is. Wanneer de rabbijn en het College van Rabbijnen instemt, wordt er kennis gemaakt met een gemeenschap en moet er van alles geleerd worden. Toetreden tot het Jodendom kost vaak meer dan drie jaar. Het proces van toetreden wordt afgesloten wanneer iemand verschijnt voor het Bet Din, een rabbinale rechtbank. Voor mannen volgt een besnijdenis. Het gioertraject wordt afgesloten met onderdompeling in het mikve, het rituele bad.

Besnijden van Jongens is een oud gebruik in het Jodendom. In religieuze zin gaat het gebruik om jongens te besnijden in het Jodendom terug op de opdracht van God aan Awraham (Abraham) om zichzelf te besnijden (Beresjit/Genesis 17:9 ev.). 

Besnijdenis is echter zeker geen gebruik van Joden alleen. Het is ouder dan het eerste begin van het Jodendom, we weten uit opgravingen dat het al in de prehistorie voorkwam.  Tegenwoordig zijn mannen in de Arabische wereld en grote delen van Afrika en Azië besneden. Ook in Australië komt besnijdenis voor onder Aboriginals. In de VS is circa 60 tot 65 procent van de mannen besneden. In religieuze termen is besnijdenis in het Jodendom een teken van de intrede van de man in het verbond met onze aartsvader Awraham met God. Het is een symbool van de belofte of lotsverbondenheid van Joden onderling. Vrouwenbesnijdenis komt in het Jodendom niet voor. Traditioneel is er geen parallel ritueel voor meisjes. In het Liberale Jodendom kennen we wel rituelen ter verwelkoming van meisjes in het verbond. De vorm daarvan ligt echter niet vast en het wordt vaak niet als een verplichting gevoeld.

Progressief Jodendom staat voor gelijke rechten voor alle Joden ongeacht geslacht of seksuele geaardheid. Wij verschillen van de orthodox-Joodse stroming doordat wij geloven dat de Tora niet is gedicteerd door God, maar dat de Tora is geïnspireerd door God en opgeschreven is door mensen. 

Liberaal Jodendom

Het progressieve Jodendom, waaronder ook het liberale en reform Jodendom valt, is ontstaan in de jaren dertig van de twintigste eeuw. Het is momenteel de grootste Joodse stroming in Nederland met eigen rabbijnen, synagogen, opleidingsinstituten, begraafplaatsen en een bloeiende, actieve gemeenschap. 

Traditie in beweging

Wij zijn de erfgenamen van een oude en rijke geestelijke traditie die in onze visie niet afgesloten is, maar constant in beweging blijft. Onze voorouders wisten door de eeuwen heen het religieuze erfgoed aan te passen aan nieuwe omstandigheden en inzichten. Daardoor heeft het Jodendom ons steeds in staat gesteld als volk te blijven bestaan. We onderzoeken voortdurend hoe het rijke, inspirerende en wijze Joodse gedachtegoed uit het verleden de basis en achtergrond kan blijven voor het leven van nu.

Kort samengevat staat het liberale Jodendom voor:

  • geloof en vertrouwen in één ondeelbare God
  • het geloof in en de naleving van de Tora als openbaring van God die opgetekend werd door mensen
  • het proces van aanpassing van Tora en Traditie aan de taal en de omstandigheden van vandaag en het principe dat elke Jood een rol kan spelen in dit proces
  • gelijkwaardigheid van mannen en vrouwen in alle opzichten
  • maatschappelijke betrokkenheid door als Gods partners te helpen de wereld te vervolmaken, tikoen olam. 
  • lotsverbondenheid met heel het volk Jisraël en met de staat Israël.
Joodse literatuur
Meer weten, of een keer langskomen?